Dit bericht belicht enkele gnostische thema's die verweven zitten in de Matrix filmtrilogie. Wat is gnostiek? Het is een oude, spirituele traditie die populair was in de eerste eeuwen na Christus. Gnosis is een Griekse term en betekent 'diepe, geheime kennis over het levensmysterie' en is kort gezegd: 'het verwerven van inzicht in de oorsprong, de huidige situatie en de bestemming van de mens'. Het belangrijkste kenmerk van de gnostische visie is de overtuiging dat de (ongeboren en onsterfelijke) wezenskern van de mens oorspronkelijk afkomstig is uit een goddelijke wereld van liefde en daar ook uiteindelijk zal naar terugkeren, maar dat de mens op allerlei manieren wordt vastgehouden in een lagere, materiële wereld waarin hij verstrikt is geraakt. Kennis over de herkomst, de huidige situatie en de bestemming van de mens is het begin van bevrijding uit de omklemming van het materiële bestaan en markeert de terugkeer naar de goddelijke wereld. Deze kennis of dit weten is echter niet het gevolg van een rationele redenering, maar van een innerlijke verlichting, een geestelijke openbaring vanuit de goddelijke werelden die gnosis wordt genoemd.
de kennis wie wij waren
en wat wij geworden zijn,
waar wij waren
en waarin wij geworpen zijn,
waarheen wij ons spoeden
en waarvan wij verlost worden,
wat de geboorte is
en wat de wedergeboorte.
Het verhaal van het portaal is een oeroud thema en het wordt in alle
tijdperken opnieuw verteld met andere woorden en onder nieuwe omstandigheden.
Het begint altijd met een held of heldin die gevangen zit in een saai en
gewoon leven. Maar op een dag vindt de held een doorgang naar een andere
wereld. Het kan een konijnenhol zijn (Alice), of een tornado (Dorothy), of een simpele kleerkast (Narnia) of zelfs een magische ingang in een
treinstation (Harry Potter). Maar wat het ook is, via het portaal begint een
moeilijke reis vol uitdagingen en de held dient een aantal testen te doorstaan
die hem volledig zal veranderen. Dank zij het avontuur verwerft de held nieuwe
inzichten waardoor hij transformeert en hij brengt deze lessen ook terug mee
naar de 'gewone' wereld. Dit thema wordt uitvoerig beschreven in het basis
meesterwerk 'De Held met de Duizend Gezichten' van Joseph Campbell
waarin de held altijd 12 fases doorloopt voor hij een hoger niveau op de
evolutiespiraal van bewustzijn kan bereiken. Vrijwel alle avonturen films en romans
gebruiken dit scenario als grondslag.
Ook de bekende Matrix filmtrilogie gebruikt het portaal thema om de mensheid
te waarschuwen voor een dystopische toekomst waar digitale surveillance
alomtegenwoordig is en de mens opgesloten en ingeplugd zit in een virtuele
simulatie ontworpen door de 'architect' en bedoeld als een energieboerderij.
De held is Thomas Anderson, overdag een computerprogrammeur, maar 's nachts
een hacker die bekend staat als Neo (anagram van One, de Ene). Neo voelt
intuïtief dat er iets helemaal mis is met de wereld. Hij kan niet beschrijven
wat het is, maar hij weet dat de dingen niet zijn wat ze lijken. Hij ontmoet
een mysterieuze man genaamd Morpheus die hem de keuze geeft tussen twee
pillen. Een rode pil die de waarheid over de Matrix en de aard van de
werkelijkheid onthult. En een blauwe pil die hem alles laat vergeten waardoor
hij zijn normale leven kan verder zetten en geloven wat hij wil. Deze keuze is
cruciaal. Neo neemt de rode pil en dit wordt zijn portaal. Maar in een vreemde
omkering van het gebruikelijke verhaal, vindt Neo geen poort naar een
fantasierijk zoals bij Alice (in Wonderland) of Dorothy (in The Wizard of Oz).
In plaats daarvan is het een portaal wat de waarheid onthult. Namelijk de
waarheid dat de wereld een illusie is, dat alles wat verteld wordt valse
leugens zijn, en dat we allemaal op één of andere manier gevangen zitten.
En het is deze illusie, dit bedrog wat ons gevangen houdt in de wereld. Het idee van 'in slaap zijn' is een terugkerend thema in sprookjes (Doornroosje, Sneeuwwitje) en in gnostische teksten. Die teksten beschrijven de wereld als een verdorven en gevallen plaats, een slechte droom waaruit we niet kunnen ontwaken. En dat is ook wat de Matrix film toont. Er is een scène waarin Morpheus tegen Neo zegt dat hij accepteert wat hij ziet (de illusie) omdat hij verwacht wakker te worden. De mensheid leeft in een droomwereld, geknecht in een computer gegenereerde simulatie die dient als een gevangenis voor de geest en als een systeem voor ultieme controle. In de Griekse mythologie was Morpheus de god van de slaap en de dromen. Hij had de gave om in de wereld van dromen te verschijnen en een menselijke gedaante aan te nemen. Het is dus niet meer dan logisch dat hij de gids van Neo is in de Matrix droomwereld. Dit idee gaat minstens zo ver terug als Plato's bekende allegorie van de grot, wat een analogie is voor de gevangenschap van de mens in de illusie van de materiële wereld.
Het is ook terug te vinden in het werk van de Zwitserse psycholoog Carl
Jung. Hij dacht dat de meeste problemen in het leven voortkomen uit een
soort onwetendheid die hij het 'onbewuste' noemt. Volgens Jung worden de
meeste daden en handelingen gemotiveerd vanuit het onbewuste. En de sleutel
tot genezing, groei en persoonlijke ontwikkeling is om bewust te worden (van
de programma's die lopen in het onbewuste). Met andere woorden, de sleutel
is om gnosis te krijgen en te verbinden met het hogere Zelf (Monade). Jung
bestudeerde tijdens zijn leven de gnostiek en de mystiek, maar hield dit
verborgen voor de buitenwereld. In plaats daarvan kwam hij naar voren als
een academicus wiens psychologie gebaseerd was op wetenschap en observatie.
En toch is de invloed van het gnosticisme zeer duidelijk in zijn werk, zoals
in het 'Rode Boek' waarin hij zijn eigen innerlijke psychologische
confrontaties met het onbewuste documenteert. Een beroemde uitspraak van
Jung luidt:
'Wie naar buiten kijkt, droomt. Wie naar binnen kijkt, ontwaakt'. Deze spreuk vormt niet alleen de basis voor zijn benadering van de
psychologie, het is ook de essentie van het gnostische denken. De enige
manier om echt te ontwaken, is diep in zichzelf kijken, te verbinden met de
goddelijke natuur en de goddelijke vonk te ervaren.
Dat is geen makkelijke taak, omdat de maatschappij de mensen zo
conditioneert dat ze geloven dat al hun problemen en oplossingen in de
buitenwereld gevonden kunnen worden. En dat we pas gelukkig zullen zijn
wanneer we de perfecte baan, de perfecte partner, of het perfecte huis
hebben. Toch zijn alle materiële dingen van nature vergankelijk; ze zijn
tijdelijk. Wie zijn geluk of identiteit laat afhangen van materiële dingen
is erg kwetsbaar want die kunnen verdwijnen en verloren gaan. Die dingen
houden de mens gevangen in de illusoire wereld van materie. Het fundamentele
inzicht van alle spirituele tradities is de directe ervaring dat je niet je
baan bent, je bent niet de dingen die je bezit, en je bent niet de rollen
die je in de maatschappij speelt. Je bent een goddelijke essentie en het is
dit besef wat tot bevrijding leidt. De Matrix film is een metafoor voor dit
soort spiritueel ontwaken.
De Matrix trilogie heeft vele parallellen met het gnostische
scheppingsverhaal. Het personage 'de Architect' uit de Matrixfilm is in feite de Demiurg van de
machines. Demiurg is Grieks voor 'bekwame bouwer' of 'ambachtsman'. En op
vrijwel dezelfde manier probeert de Architect de echte wereld te herscheppen
door een valse computersimulatie te bouwen, met logica en wiskundige
precisie als zijn gereedschap. Maar hij faalt keer op keer. We leren dat de
eerste versie van de Matrix bedoeld was als een volmaakt menselijk paradijs,
waar geen lijden was en waar iedereen gelukkig zou zijn. En toch was het een
ramp. Niemand accepteerde het programma. De Architect realiseert zich later
dat de meeste mensen die in de Matrix zitten ingeplugd hun bestaan zouden
aanvaarden, zolang ze maar de illusie van keuze krijgen. Maar zelfs met al
deze veranderingen bleef de Matrix een onvolmaakte kopie. Er zullen altijd
een aantal mensen zijn die zich ertegen verzetten. Die intuïtief aanvoelen
dat er iets niet klopt en dat de virtuele simulatie niet de 'echte'
realiteit is. We ontdekken ook dat de gnostische Sophia (Grieks voor
wijsheid) in de Matrix wordt voorgesteld als het Orakel. De Architect
vertelt de kijker dat als hij de vader van de Matrix is, het Orakel zonder
twijfel de moeder ervan is. In tegenstelling tot de Architect, gaat het
Orakel verder dan logica en rationaliteit. Ze is intuïtief. Ze begrijpt het
belang van emoties, keuze en zelfkennis.
De agenten uit de Matrix films staan symbool voor de Archonten. Zij houden
de mensheid in slavernij zodat ze gebruikt kunnen worden als batterijen om
de machinewereld van energie te voorzien. De gnostici benadrukken dat hoewel
Archonten erg machtig lijken, zij in feite heel beperkt zijn in wat ze
kunnen doen. Het is een grote vergissing te geloven dat ze macht over ons
hebben. Hun enige middel tot controle is misleiding. De enige manier waarop
ze de mens in slavernij kunnen houden, is door ons te overtuigen dat we
machteloos zijn, dat we geen goddelijke natuur hebben, of dat het goddelijke
niet bestaat (materialisme). De enige manier waarop ze kunnen winnen, is
wanneer wij vrijwillig onze macht aan hen overgeven. Ze hebben geen controle
over diegenen die zich reeds van hun spirituele essentie bewust zijn. Want
het zaad van de goddelijke essentie in ieder mens is krachtiger dan alles in
de fysieke wereld. In gnostische tradities is de fundamentele fout van de
Archonten niet zozeer dat ze slecht zijn, maar dat ze onwetend zijn. Ze zijn
gevoelloos, onnadenkend en robotachtig in hun handelingen. Ook in de wereld
van de Matrix films zijn de agenten robotachtig en emotieloos. Het zijn
computerprogramma's en omdat ze heersen over de computer gegenereerde wereld
van de Matrix kunnen ze de virtuele lichamen overnemen van iedereen die nog
is aangesloten. Maar de lichamen van degenen die de waarheid weten,
kunnen ze niet overnemen.
Een ander belangrijk element in veel gnostische tradities is
de verlosser die naar de Aarde komt om de mensheid te redden en het
oorspronkelijke levensveld te herstellen. Want volgens de gnostische visie
is de mens in slaap gevallen in de fysieke wereld waardoor de verbinding met
zijn godsvonk niet langer actief en bewust is. Het vinden van verlossing of
verlichting gebeurt niet door het volgen van een aantal strikte
en morele regels of door het geloven in een aantal doctrines zoals veel
religies propageren. Het kan enkel door bewust te worden (van het goddelijke
Zelf), eventueel via een directe mystieke ervaring met het goddelijke of via
Zelfrealisatie. De gnostici geloofden dat een verlosser de mensheid zou
komen helpen bij het proces van ontwaken voor de spirituele essentie die in
ons allen aanwezig is. De rol van de verlosser is om de oorspronkelijke fout
te herstellen, zodat de mensheid kan ontsnappen aan de tirannie van de
Archonten. In de Matrix films vervult Neo de rol van verlosser. Hij is de
profeet die de regels van de simulatie kan buigen en breken, deze naar eigen
inzicht kan reconstrueren en de mensheid kan bevrijden van de machines. Om
dit te doen brengt hij het ultieme offer.
Carl Jung benadert het gnosticisme vanuit een psychologisch gezichtspunt.
Hij spreekt over het ego dat bewust is en het Zelf dat grotendeels onbewust
is. Een groot deel van wat ons maakt tot wie we zijn, zit in het
onderbewustzijn. Eén van de grootste uitdagingen is tot het besef komen dat
de mens veel meer is dan het ego, dat hij in feite het Zelf is. Dit proces
van Zelfrealisatie is wat Jung individuatie noemt, een levenslang proces
waarin we alle elementen binnen de psyche samenbrengen.
In de Matrix film vertelt Morpheus aan Neo dat zijn zelfbeeld niet echt is.
In de echte wereld is zijn hoofd kaal geschoren en heeft hij een mechanische
ingangspoort achter in zijn nek. Maar in de virtuele wereld van de Matrix
zijn deze poorten verdwenen en heeft hij haar op het hoofd. Morpheus noemt
dit het 'residuele zelfbeeld', een mentale projectie van een digitaal zelf.
Het beeld van onszelf dat we in de Matrix zien, is niet echt. Dit digitale
zelf is een metafoor voor het valse ego. We zien dit in de manier waarop
Thomas Anderson in de loop van het verhaal verandert in Neo. Hij verandert
van een ongelukkige computerprogrammeur die werkt, belastingen betaalt en
een doelloos leven leidt, in Neo, zijn ware Zelf. Interessant is dat agent
Smith zich op alle fronten verzet tegen Neo's transformatie. Agent Smith
staat erop Neo 'Mister Anderson' te noemen. Natuurlijk is Mr Anderson niet
echt. Zijn hele leven is een fake identiteit die is opgebouwd binnen de
Matrix. Smith wil dat Neo vasthoudt aan deze valse identiteit en de
decennialange sociale conditionering die hem vertelt dat hij niets meer is
dan zijn baan, zijn sociale rol en de materiële dingen die hij bezit. In een
daad van rebellie reageert hij door te zeggen: 'Mijn naam is Neo'. Door dit
te doen breekt hij vrij, hij wordt wie hij altijd al had moeten zijn.
Maar niet iedereen breekt vrij. Het personage Cypher volgt de tegenovergestelde weg. Cypher wil niet ontsnappen aan de Matrix, hij kiest ervoor de gevangene ervan te blijven. Hij wil de waarheid vergeten, hij wil iemand worden die rijk en belangrijk is in de valse wereld van de simulatie. Dit is het tegenargument voor de gnostische visie, het idee dat onwetendheid zaligmakend is (ignorance is bliss). Maar is die bewering waar? Naarmate het verhaal zich ontvouwt, leren we dat Cypher diep ongelukkig is. Hij gelooft dat zijn ellende voortkomt uit de wetenschap dat de wereld een illusie is. Vanuit Cypher's oogpunt heeft het kennen van de waarheid over de wereld hem alleen maar pijn en lijden gebracht. En dus wil hij zich weer aansluiten op de Matrix. Hij verkiest de illusies die hem een vals gevoel van zekerheid en troost geven. Hij is liever onwetend en een slaaf, dan verlicht en vrij. De Covid crisis heeft trouwens bij velen een zelfde zienswijze laten zien. In plaats van de waarheid rond de Covid hoax te onderzoeken en te zien, kiezen velen nog steeds om onwetend te blijven en te geloven in de leugens van de controllers (via de overheid en experten). Wie heeft er echt baat bij deze denkwijze? De controllers willen dat iedereen denkt als Cypher. Want ze hebben alles te winnen bij hun agenda tot wereldwijde slavernij. En net als de agenten in de Matrix willen de Archonten uit de gnostische traditie dat de mens zich machteloos voelt, want een makke mensheid is makkelijker te overheersen en controleren.
Er is een scène waarin Neo een jongetje ontmoet dat lepels buigt met de
kracht van zijn geest. De jongen vertelt dat Neo niet moet proberen de lepel
te buigen, want dat is onmogelijk. Men moet zich enkel de waarheid
realiseren: dat er geen lepel is, en dat het niet de lepel is die buigt,
maar alleen
jijzelf. Pas dan ontdekt Neo dat hij de lepel kan buigen. Dit is de
centrale les in de gnostische visie. De echte poort is de deur die in jezelf
opengaat. De deur die je van het onbewuste naar het bewuste brengt. En hoe
graag we de materiële wereld ook zouden willen veranderen, het blijft een
kooi, een matrix. We kunnen de kooi niet veranderen, maar we kunnen wel
onszelf veranderen. De wereld kan een cocon zijn waarin we, net als een
vlinder, getransformeerd worden om naar de vrijheid te vliegen. Die
verandering begint bij het individu, bij het helen van de schaduwen en het
gaan van een innerlijk pad.
The Demiurge created a Loosh garden (to collect Energy) and indoctrinated
the Humans that he, the Demiurge is the one god. The divine spark inside
Humans know (Gnosis) that this is not the truth. The internal struggle of
the divine spark captured inside this confused physical body/mind avatar
is the cause and the creation of much Loosh energy.
Reconnecting to the Source makes one impervious to this lower dimension
realm (the garden of eating). That is why the Earth is referred to as 'The
Celestial Error'. It will not last forever because we are already in the
time of the correction. The revealing (Apocalypse)) is showing humans the
hidden workings behind the curtain.
Stay strong.
Connect with the creating force of the Universe and enjoy
the ride.
Peace.
Neo: What truth?
Morpheus: That you are a slave, Neo. Like everyone else you were born into bondage. Into a prison that you cannot taste or see or touch. A prison for your mind.
wederom een supergoed artikel!!
BeantwoordenVerwijderenik zou willen toevoegen--alhoewel je dat wel kort benoemt--dat morpheus tegen neo zegt op een gegeven moment dat de meeste mensen helemaal de waarheid niet willen weten, ze blijven liever in de matrix, in een droom geloven. dit is zo wezenlijk, je komt het zo veel tegen, en het is de kern van het probleem toch wel, mensen geloven graag in een leugen, of anders gezegd ze geloven het verhaal dat ze als waarheid gepresenteerd krijgen--zie The Trumanshow.
Punt is zo wordt je opgevoed, en je moet wel luisteren want als peuter, kleuter, kind, tiener kan je niets, je bent compleet afhankelijk. We zijn dus gewend te luisteren naar autoriteit. En juist van dat gegeven maakt de elite die niet zou mogen heersen gebruik/ misbruik.
Het grootste sprookje in dit verband is nog wel het idee dat de ruimte bestaat en dat we op een grote magische blauwe draaiende waterbal die door de ruimte vliegt leven. Complete onzin, maar we geloven het.
Een aardig detail tot slot is dat Cypher ook 0 betekent, en Cypher de tegenhanger is van Neo, the One, 1, en de Matrix is opgebouwd uit 0 en 1.
Dank voor de aanvulling Thamoz
VerwijderenKnap beschreven. Bij mij was de vergelijking met het gnostiek tot nu toe zo nog niet opgekomen. 'verlossing' en hulp van een hogere macht buiten ons zelf zijn typische kenmerken van religie en aanverwanten. Dit zijn wat mij betreft afleidingen die ons maar blijven afleiden en hopen ... Het komt van binnenuit! Voorts : Gans deze beschrijvingen blijven van toepassing op de 'moderne wereld', inclusief het verweven begrip van christus energie edm. 'primaire' culturen hadden daar geen kennis of nood aan ... Het wordt dan lastig om te beweren dat zij iets misten en of nog onderontwikkeld waren. Niettemin behoort dat zo goed als volledig tot het verleden -nu-. Knap geschreven Glenn!
BeantwoordenVerwijderenDankje Hans
Verwijderen