De thuisbegrafenis

Gemak komt altijd met een prijs. Alles wat men uit eigen handen geeft, komt terecht in een commercieel circuit waar geld en winst vaak belangrijker zijn dan respect en liefde. Zo wordt gezondheid en genezing uitbesteed aan big pharma dokters. Het dagelijkse voedsel wordt uitbesteed aan supermarkten en giflandbouwers. De educatie van de kinderen wordt uitbesteed aan onderwijsinstellingen. Ontspanning wordt uitbesteed aan TV en de entertainment business. Geboorte wordt uitbesteed aan kraamklinieken. En ook de dood wordt uitbesteed aan begrafenisondernemingen die de volledige plechtigheid en uitvaart van a tot z regelen.

Sterven is geen kunst, maar goed sterven is de allerhoogste kunst.
(Plato)

Thuisbegrafenissen zijn echter zo oud als de mensheid zelf. In het verleden werd de dood beschouwd als de verantwoordelijkheid van de familie en de gemeenschap. Vrienden en dichte familie namen gewoonlijk zelf de taak op om het lichaam van een dierbare te verzorgen en een begrafenisplechtigheid te houden. En in veel rurale gebieden in Afrika, Azië en Zuid-Amerika gebeurt dit nog steeds. Het gebruik van professionele begrafenisondernemingen is relatief nieuw en werd in het westen pas in de 20e eeuw algemeen ingevoerd. Bij een thuisbegrafenis wordt de uitvaart geregeld door de familie zelf en vindt het afscheid plaats in de vertrouwde omgeving van het eigen huis. Net zoals elk leven anders is, zo is ook elk overlijden anders. Overweeg eerst of een thuisbegrafenis de beste optie is voor jou en jouw familie, want er komt heel wat bij kijken.

Enkele bedenkingen rond de thuisbegrafenis

°°° Een thuisbegrafenis maakt het mogelijk om sommige of zelfs alle zorgen en formaliteiten bij een overlijden door vrienden of familie te laten uitvoeren.
°°° Een thuisbegrafenis kan de familie duizenden euro's besparen door de diensten van een dure begrafenisonderneming te vermijden die al snel oplopen tot minimaal 10.000 € afhankelijk van de uitvaart.
°°° In veel landen is het legaal om de overledene thuis te houden tot aan het vervoer voor de begrafenis of crematie. Men is niet verplicht om een uitvaartondernemer in te schakelen. Sommige crematie bedrijven werken rechtstreeks met de familie (een crematie kost gemiddeld zo'n 3.000 €).
°°° Een thuisbegrafenis biedt meer tijd voor bezoek, bezichtiging, rouw en afsluiting.
°°° De familie kan zelf een kist maken. Of men kan ook een kist rechtstreeks bij een fabrikant kopen, of een kartonnen doos gebruiken of een eenvoudige lijkwade wanneer men kiest voor een groene uitvaart. Een zelfgemaakte kartonnen kist of lijkwade is gratis, een luxe grafkist begint vanaf 5.000 €.
°°° Als men van plan is om het lichaam thuis zelf te verzorgen, dient men na het overlijden zelf contact  te nemen met een arts en de autoriteiten zodat een overlijdensakte kan worden opgesteld.
°°° Men kan ook een uitvaartverzekering afsluiten die alle of een deel van kosten dekt bij het overlijden. Zo worden de nabestaanden niet opgezadeld met de begrafeniskosten.

Wat is een thuisbegrafenis?

Wie in een ziekenhuis sterft, wordt naar een mortuarium gebracht en vervolgens naar een begrafenisondernemer. Wie thuis sterft, wordt meestal door een begrafenisondernemer opgehaald en opgebaard in een rouwcentrum. Bij een thuisbegrafenis wordt de overledene thuis opgebaard tot op het moment van begrafenis of crematie. Vrienden of familie bereiden het lichaam voor, brengen de autoriteiten op de hoogte en vervullen alle nodige formaliteiten. Er word een persoonlijke, private ceremonie gehouden in het comfort en de vertrouwdheid van het huis. In sommige gevallen kunnen vrienden of familie het lichaam ook vervoeren voor crematie of begrafenis. Men kan kiezen om een volledige thuisbegrafenis te organiseren of ook om een deel uit te besteden aan een uitvaartcentrum en een deel zelf te doen.

Is een thuisbegrafenis een goede keuze?

Elke situatie is anders en een thuisbegrafenis is niet voor iedereen praktisch haalbaar. Men dient alvast een liefdevolle familie en/of vriendenkring te hebben. Er komt heel wat bij kijken en het vergt de nodige voorbereiding en wellicht ook een stukje opleiding. Men dient alvast informatie te winnen over de geldende wetten in het land (wat mag en wat mag niet). Men dient zich te informeren over de elementaire hygiënische en conserverende procedures bij het verzorgen van de overledene, zoals het wassen, het opbaren, het koelen met ijs of met bevroren gel packs. Men zal de overledene moeten voorbereiden en vervoeren en het nodige papierwerk in orde maken, zoals de overlijdensakte en de vergunning voor het vervoer van het lichaam naar de begraafplaats. Het is vrij waarschijnlijk dat men de hulp van een aantal familieleden en vrienden zal inroepen. Thuisbegrafenissen kunnen een therapeutische en helende ervaring zijn, maar ze vergen wel moeite en inspanning. Het is dan ook aan te bevelen om een thuisbegrafenis ruim van tevoren te plannen (eventueel samen met de betrokkene).

Opmerking: wanneer er enige twijfel bestaat over de doodsoorzaak, dan kan het lichaam door de plaatselijke lijkschouwer onderzocht worden tijdens een autopsie. In dit geval is een thuisbegrafenis meestal niet de beste optie.

Wat doet een begrafenisondernemer of uitvaartcentrum precies?

De begrafenisondernemer vormt de schakel tussen de nabestaanden en een begraafplaats of crematorium. Nadat het overlijden is vastgesteld door een arts regelt de uitvaartdienst het hele proces van begin tot einde. Dit omvat onder meer het ophalen van lichaam, het verzorgen en opbaren van het lichaam (in een gekoelde ruimte van het rouwcentrum), het begeleiden bij de uitvaartceremonie (een kerkelijke begrafenis of een andere al dan niet religieuze ceremonie volgens de wensen van de overledene), het helpen organiseren van de uitvaartdienst (koffietafel, muziekkeuze, teksten,...), het opstellen van het rouwbericht, het uitschrijven uit de bevolkingsregisters, het kiezen van een kist,... tot en met het regelen van de crematie of het begraven in de aarde.

Is een thuisbegrafenis wettelijk?

De wetten op de verzorging na de dood verschillen van land tot land. In de meeste landen kan een familielid of een aangewezen vertegenwoordiger optreden in plaats van een begrafenisondernemer en de overledene legaal thuis houden tot het transport voor de begrafenis of crematie. Thuis opbaren is toegestaan in Nederland en België. Het maximaal aantal dagen in Nederland is 6, daarna dient crematie of begrafenis te volgen. Ook thanatopraxie (het licht balsemen van het lichaam) is toegestaan. Thanatopraxie is het tijdelijk stopzetten van het ontbindingsproces door de bacteriën in het lichaam tijdelijk te verwijderen door het bloed te vervangen met een conserverende vloeistof. Thanatopraxie wordt aangeraden wanneer men de overledene enkele dagen thuis wil opbaren. Het wordt meestal uitgevoerd door het uitvaartcentrum en duurt zo'n 2 uur. De voordelen van thanatopraxie zijn: er is geen koelinstallatie nodig - er ontstaan geen verkleuringen - er ontstaan geen luchtjes of vlekken - het lichaam voelt niet koud aan - tekenen van ziektes kunnen ongedaan worden gemaakt - het opbrengen van make-up is eenvoudiger. Een thanatopraxie kost 500 € tot 1000 €.

Waarom kiezen voor een thuisbegrafenis?

Bij een thuisbegrafenis werken vrienden en familie samen om een meer persoonlijke (en ook goedkopere) ceremonie te organiseren dan die van een uitvaartcentrum. Het afgelopen Aardse leven van de overledene wordt gevierd in de intimiteit van de eigen huiselijke kring. Familie en vrienden krijgen meer tijd om afscheid te nemen van de overledene, wat kan helpen bij het vaak moeilijke rouwproces. Enkele voordelen van een thuisbegrafenis:

°°° Thuisbegrafenissen zijn een liefdevolle manier om afscheid te nemen. Er is ook meer tijd en privacy om afscheid te nemen. En familie en vrienden kunnen twee of meer dagen samenkomen om het lichaam voor te bereiden, te herdenken, te vieren, te rouwen en tenslotte te vervoeren. Er is minder tijdsdruk, maar niettemin dient men alles goed te plannen.
°°° Bij een thuisbegrafenis behoudt men de controle over alle beslissingen en over het lichaam van de overledene. Er is veel meer vrijheid, men kan rekening houden met culturele, religieuze of spirituele rituelen. Men krijgt een persoonlijke, creatieve en unieke begrafenis waar iedereen bij betrokken kan worden. Het kan evenwel een hele uitdaging zijn om het lichaam te bewaren en/of te vervoeren voor crematie of begrafenis. Hoe daar rekening mee.
°°° Een thuisbegrafenis is goedkoper. Men kan makkelijk duizenden euro's besparen. Evenwel blijven er altijd een aantal kosten te betalen.
°°° Een thuisbegrafenis kan een band scheppen, omdat vrienden en familie samenkomen en samenwerken bij de voorbereidingen en de ceremonie, waarbij ze elkaar steunen. De bezoekmomenten zijn langer (in vergelijking met die van het uitvaartcentrum).
°°° Thuisbegrafenissen bevestigen de cyclus van het leven. De nabestaanden omringen zich met het dagelijkse leven van de overledene en dat kan helpen om de ware aard van deze persoon, zijn verwezenlijkingen en de hoop van zijn dierbaren te benadrukken.
°°° Thuisbegrafenissen bevorderen heling en afsluiting en ondersteunen het rouwproces. Een thuisbegrafenis biedt een comfortabele plaats om leven en dood te bespreken, om rouw en verlies te uiten.
°°° Een thuisbegrafenis brengt de zorg voor de dood terug bij de geliefden en familie zelf. Tot aan het midden van de twintigste eeuw was het heel normaal dat de familie van de overledene de begrafenis regelde en het lichaam thuis opbaarde. Het thuis houden van de overledene was een natuurlijk onderdeel van de levenscyclus. Nu wordt de dood vaak weggestopt en als een 'nederlaag' gezien in plaats van onlosmakelijk deel van het leven.
°°° Een thuisbegrafenis biedt tal van voordelen. Maar deze voordelen komen ook met verantwoordelijkheid. Het creëren van een bezoek- en rouwervaring in de privacy van het eigen huis kan een belangrijk deel van het rouwproces zijn. Tijd en zorg besteden aan het laatste afscheid kan ook zorgen voor een grotere acceptatie van de dood.

Hoe een thuisbegrafenis plannen?

Het organiseren van een begrafenis kan overweldigend lijken, vooral wanneer men overwelmd wordt door het verdriet om het verlies van een dierbare. Maar door goed onderzoek te doen en de begrafenis zelfs al tijdens het eigen leven wat voor te bereiden en door de familie in te schakelen en zich wat te organiseren, kan men de stress tot een minimum beperken, de kosten besparen en een begrafenis regelen die iedereen in staat stelt de overledene eer te bewijzen en het verlies te verwerken.

°°° Onderzoek de wetten, de regels en de formaliteiten rond thuisbegrafenissen in jouw land.
°°° Contacteer een arts om de overlijdensakte te laten opstellen.
°°° Verzamel informatie over het verzorgen van overledenen. Leer wat je moet doen en welke benodigdheden nodig zijn om het stoffelijk overschot van de dierbare te wassen, op te baren, te koelen, enz. Stel iemand aan die de leiding en organisatie op zich neemt.
°°°  Als je voor crematie kiest, zoek dan een crematorium dat bereid is om rechtstreeks met de familie te werken (zonder tussenkomst van een begrafenisonderneming). Wat dient er te gebeuren met de as?
°°° Als je kiest voor begraven, zoek dan informatie over ecologische alternatieven, groene begrafenissen en groene begraafplaatsen. Die zijn minder schadelijk voor het milieu dan traditionele begrafenissen. Dient er een grafsteen te zijn? Wie zal de kist dragen?

°°° De volgende taken maken deel uit de thuisbegrafenis:

# Het officiële papierwerk regelen (overlijdensakte, medische verklaring van overlijden,  begrafenisvergunning, afspraak met een crematorium,...).
# De familie en vrienden op de hoogte brengen (rouwbrieven versturen, rouwregister on line openen,...).
#  Eventueel het lichaam (laten) balsemen (thanatopraxie).  
#  Praat met familie en vrienden over het opstellen van lofbetuigingen.
#  Het lichaam wassen, aankleden en opbaren in een kamer van het huis (voor de rigor mortis intreedt).
# De nodige regelingen treffen om het lichaam te verplaatsen (vervoer naar de begraafplaats of crematorium).
#  Een kist, lijkwade of urn regelen (afhankelijk van de keuze van de overledene).
#  De bezoekmomenten en het laatste eerbetoon aan de overledene regelen (bloemstukken, versieringen, herdenkingskaartjes laten drukken,..).
#  De details van de dienst en/of afscheidsceremonie regelen (waar precies, is er een priester nodig, welke muziek, een video voorstelling met de belangrijke momenten, bepaalde rituelen, welke teksten, wie leest voor, koffietafel met spijs en drank, wie doet de catering,... ?).
#  Wordt er een wake gehouden? Een wake is een plechtige bijeenkomst tijdens de dagen voor de begrafenis waar samen wordt gezongen, gebeden en geluisterd als afscheid van de overledene. De ziel heeft minimum 3 dagen nodig om los te komen van het lichaam en de Aardse sferen. Een wake tijdens deze tijd helpt en ondersteunt de ziel tijdens dit proces.
# Beslissen tussen een begrafenis, een crematie of een ander alternatief en daartoe de nodige stappen regelen.
# De financieringsmogelijkheden onderzoeken, de bankrekeningen, contracten, verzekeringen, uitkeringen,... van de overledene afsluiten. Contact nemen met de notaris betreffende het nalatenschap.

Zijn er verschillende soorten thuisbegrafenissen?

Ja, men kan allerlei combinaties bedenken, van het volledig in eigen handen nemen der uitvaart tot gedeeeltelijke samenwerking met een begrafenisdienst. Zelfs wanneer iemand niet thuis is overleden of niet van plan was om een thuisbegrafenis te kiezen, kan iemand van de familie toch de regelingen treffen. Een variatie op de thuisbegrafenis is de gedeeltelijke thuisbegrafenis, waarbij het lichaam wordt verzorgd door de familie en de overledene thuis wordt opgebaard, maar een uitvaartondernemer wordt ingeschakeld om het papierwerk af te handelen en het lichaam voor crematie of begrafenis te vervoeren.

Bewust sterven.

Dit houdt in dat men reeds tijdens het leven nadenkt over de dood, over het leven na de dood en over de plechtigheid die men tijdens de uitvaartdienst wil houden. Deze PDF invullen tijdens het leven kan helpen om de wensen van de stervende duidelijk te krijgen en mede te delen aan de familie. Tegenwoordig zijn er ook rouwdoula's die stervenden begeleiden en steunen tijdens het levenseinde proces. Dit is geen palliatieve zorg (die meer medisch is), maar emotionele, mentale en spirituele ondersteuning voor de stervende en de nabestaanden. 

Een begraafplaats kiezen.

Het is op dit moment niet toegestaan (in België en Nederland) om een lichaam zomaar te begraven in de tuin. Dit wordt aanbevolen in de Anastasia boekenreeks waar men de overleden bewoners van het familiedomein onder de familieboom begraaft. Om een lichaam in de tuin te begraven dient men de grond eerst officieel tot begraafplaats te maken. Dit moet men aanvragen bij de gemeente en de begraafplaats dient te voldoen aan bepaalde regels. De as van de overledene kan men wel bewaren in een urne thuis, uitstrooien op zee of op een strooiweide of desnoods begraven in de tuin. Bekijk hier de prijzen der verschillende begraafplaatsen in België.

Alternatieve lijkbezorging.

Naast begraven in een kist of cremeren zijn er sinds kort nog andere mogelijkheden opgedoken om het lichaam toe te vertrouwen aan de elementen.

°°° Composteren - Humusatie is de metamorfose van dode lichamen in gezonde en vruchtbare humus, een proces dat over 12 maanden gespreid wordt. Het lichaam wordt gewikkeld in een bio-afbreekbare doek en aangedragen in een herbruikbare kist. De dode wordt dan onder een plantaardige mix begraven die afgedekt wordt met dode bladeren en afgemaaid gras. Na 3 maanden worden de vrijgekomen botten vermalen tot poeder en opnieuw vermengd met de hoop organisch materiaal. Na 12 maanden is het lichaam omgezet in humus. Daarmee kan de grond in een 'herinneringsbos' verrijkt worden en kan een boom geplant worden in de humus ter herdenking van de overledene.

°°° Resomeren is het oplossen van het lichaam in een chemisch bad. Er zijn 2 voordelen: er is geen directe uitstoot van schadelijke stoffen (zoals bij het cremeren) en het neemt geen ruimte in beslag (zoals bij het begraven). Daarnaast kan een doodskist worden hergebruikt, want het lichaam wordt in een speciaal wollen omhulsel gewikkeld.

°°° Cryomeren - Bij cryomeren wordt het lichaam bevroren. Na kleine trillingen in een organische substantie valt het lichaam uiteen. Het overschot wordt nadien gecremeerd. Wat er uiteindelijk overblijft is een soort compost die binnen 6 tot 12 maanden compleet is vergaan.

°°° Natuurbegraven - Daarbij wordt een lichaam in biologisch afbreekbare materialen begraven in een meer natuurlijke omgeving dan op het klassieke kerkhof.

°°° Groene uitvaart - Steeds meer mensen kiezen een ecologische en milieuvriendelijke uitvaart. Daarbij kan men denken aan een biologisch afbreekbare kist (levende doodskist), een draagbaar met een natuurlijke lijkwade of wikkelkleed van natuurlijk materiaal, CO2 arm vervoer, het drukwerk laten vervaardigen uit chloorvrij papier en zich laten begraven op een natuurbegraafplaats. Wie geen kist wenst, kan zich laten begraven in een linnen doek op een takkenbaar van riet of wilgentenen.

°°° Burial Pods - Dit zijn eivormige, afbreekbare urnen die het dode lichaam of de as bevatten en daarna worden begraven als een soort zaad. Bovenop de begraafplek wordt dan een boom geplant waarvan de wortels hun voedsel halen uit het afbraakproces van het ei.  Voorbeeld: Capsula Mundi.

Zie ook:

° Out of body
° Bijna-dood ervaring
° Het stervensproces