01/04/2022

Zaden oogsten en bewaren

 
Het hoeft geen betoog dat het zelf oogsten, bewaren en ruilen van zaden een cruciale factor is om onafhankelijk te worden van de Monsanto, gmo en monocultuur giflandbouw systemen. Systemen die de mensen ziek maken en de Aarde vergiftigen. Niet enkel in de wereld van de preppers en permacultuur fans is zaden bewaren belangrijk en noodzakelijk maar iedereen met een groententuin kan deze vrij eenvoudige en logische keuze maken en zo helpen om de biodiversiteit te bewaren, zelfvoorzienend te worden qua voedsel en de grote gifbedrijven buiten spel te zetten. Zaden oogsten en bewaren en de bevruchting van planten zijn heel uitgebreide onderwerpen, doe vooral ook zelf veel onderzoek, dit artikel is slechts een heel korte introductie en kennismaking.

Types van zaden

Er zijn twee hoofdsoorten groenten-, kruiden- en bloemenzaden die men kan aanschaffen en gebruiken in de tuin: heirloom zaden en hybride zaden. Ze hebben elk hun voor- en nadelen. Hybride zaden zijn bijvoorbeeld betrouwbaarder qua opbrengst en uniformiteit, terwijl heirloom variëteiten vaker een betere (of althans een 'verrassender') smaak hebben. Daarnaast kun je nog kiezen tussen biologische zaden en 'gewone' zaden. De biologische zaden oogst men van planten die zonder bestrijdingsmiddelen worden geteeld en non-gmo zijn. Ook in de wilde natuur kun je zaden oogsten van bloemen, kruiden en planten en die dan uitzaaien op het familiedomein of in jouw eigen tuin.

Heirloom (erfgoed) zaden

De Engelse termen 'heirloom' en erfgoed (heritage) worden vaak gebruikt om zaadvaste variëteiten aan te duiden. Het zijn zaden die open bestoven zijn (wind, insecten) en al minstens vijftig jaar gecultiveerd worden. Heirloom planten produceren zaden die 'trouw aan het type' zijn (tenzij ze kruisbestoven worden). Het betekent dat deze zaden planten geven die identiek zijn aan de oorspronkelijke ouderplant. Bijvoorbeeld: de zaden van een Brandywine tomaat groeien uit tot een nieuwe Brandywine tomatenplant. Wie heirloom zaden koopt, hoeft dat in principe maar 1 keer te doen, men kan elk jaar opnieuw verder kweken met de geoogste zaden (in tegenstelling tot sommige hybride zaden of de terminator zaden). Terminator zaden zijn steriele gmo landbouwzaden waarbij de plant haar eigen zaden vernietigt zodat de boer afhankelijk wordt van de zaadproducent.

Bij zelfbestuivende heirloom groenten (zoals bonen, erwten, tomaten en sla), is het makkelijk om de zaden te verzamelen wanneer ze rijp en oogstklaar zijn. Men hoeft niet te vrezen voor kruisbestuiving waardoor de zaden niet langer zaadvast zijn. Kruisbestuiving is wanneer een plant wordt bestoven/bevrucht door het stuifmeel van een andere plant van dezelfde soort of familie, bijvoorbeeld de Cucurbitaceae of komkommerfamilie. Sommige soorten open bestoven gewassen, zoals komkommers, courgettes, meloenen en pompoenen kunnen dus kruisbestuiven als er meer dan één soort (tezelfdertijd) wordt geteeld in dezelfde tuin. Als je raszuivere zaden van deze groenten wilt bewaren, moet je er voor zorgen dat er geen kruisbestuiving optreedt. Om dat te doen, kun je (1) elk seizoen slechts één ras telen, (2) verschillende rassen isoleren door ze ver uit elkaar te zetten of (3) insectenbarrières zoals netten gebruiken om te voorkomen dat bijen stuifmeel tussen rassen verplaatsen.

    Heirloom tomaat

Voordelen van heirloom zaden

° Smaak - Dit is wellicht het belangrijkste argument om heirloom variëteiten te gebruiken. De smaak is onovertroffen. Het is de smaak uit de moestuin van de grootouders: uniek, lekker, vol en intens. 

° Grote keuze - Er zijn onnoemlijk veel heirloom variëteiten beschikbaar. Bijvoorbeeld: vroeger hadden veel families of elke streek een eigen tomatenras die van generatie op generatie werd doorgegeven.

° Behoud van diversiteit - Het kweken van heirloom rassen helpt om ze te behouden voor toekomstige generaties. Genetische diversiteit is de sleutel tot overleving en het cultiveren van een groot aantal rassen biedt een garantie wanneer ziekte of andere plagen een bepaald ras aantasten.

° Zaad oogsten en bewaren - De heirloom groenten en bloemen geven elk jaar opnieuw kiemkrachtig zaad om mee verder te kweken of om uit te delen en te ruilen met vrienden en familie en dit zaad levert telkens dezelfde planten op. Men dient dan wel kruisbestuiving te vermijden bij de soorten die via open bestuiving bevrucht worden.

° Goedkoper - Heirloom zaden zijn vaak goedkoper dan hybride zaden en je hoeft ze dus maar 1 maal aan te kopen, daarna zijn ze gratis als je ze zelf oogst.

° Lokaal aangepaste variëteiten - Wanneer een tuinier elk jaar het zaad van de planten met de beste kwaliteiten verzamelt (vroege rijpheid, grote oogst, krachtige planten, ziekteresistentie) om mee verder te kweken dan creëert hij uiteindelijk een soort die specifiek aangepast is aan zijn eigen tuin, regio en klimaat.

° Resistent - Heirloom zaad is afkomstig van planten met open bestuiving (wind, insecten) en hebben een lange geschiedenis (meer dan 50 jaar) bij het doorgeven van de gewenste eigenschappen van ouderplant op kindplant. Deze waardevolle eigenschappen zijn ontwikkeld gedurende jarenlange teelt en omvatten onder meer winterhardheid, smaak, productiviteit, resistentie tegen plagen en ziekten, en aanpassingsvermogen aan het klimaat.


Hybride zaden

Hybride zaden zijn het product van twee verschillende maar compatibele (heirloom) planten die door kwekers worden gekruist om een nieuwe variëteit te creëren. De nieuwe variëteiten, waaronder de F1 soorten, hebben de kenmerken van elke ouder. Het kruisen heeft tot doel om bepaalde eigenschappen te verbeteren of te versterken zoals vroege rijpheid, ziekteresistentie, grotere groeikracht of meer opbrengst. Deze veredeling gaat vaak ten koste van de smaak. Populaire hybride groentevariëteiten zijn onder meer Sungold tomaten, Everleaf basilicum en Just Sweet paprika. Hybride zaden herken je vaak aan de benaming F1 op het pakje. Hybride F1 zaden kenmerken zich vaak door een grote opbrengst en een uniformiteit qua vorm, kleur en groeisnelheid van de planten. Ze zijn meestal duurder dan de gewone zaden en de planten hebben een 'gemiddelde' smaak.

Hybride zaden zijn geen GMO-zaden, ze worden niet genetisch gemodificieerd. Ze zijn het product van organische veredeling, wat heel arbeidsintensief is. Het kan jaren en duizenden mislukte pogingen kosten om een nieuwe hybride variëteit te produceren. Daarom zijn de F1 zaden soms duurder dan heirloom zaden. Een groot nadeel is dat hybride planten geen betrouwbaar zaad opleveren om mee verder te kweken, je krijgt geen identieke planten zoals bij de heirloom zaden. Het zaad is niet kiemkrachtig of de verkregen groenten zijn niet eetbaar of het is niet te voorspellen welke eigenschappen van de moederplant worden doorgegeven. Dat betekent dat je voor hybride variëteiten best elk jaar nieuwe zaden koopt.

Zaden oogsten & bewaren

Enkele tips bij het oogsten van de zaden.

° Besluit eerst welke zaden je zelf wilt oogsten. Bij sommige groenten en planten is het zoveel werk en tijd om zaad te verkrijgen dat het veel eenvoudiger, goedkoper en makkelijker is om elk jaar een zakje zaad te kopen.
° Zoek daarna informatie op over de planten waar je zaad wilt van oogsten en hoe en wanneer je dat dan het beste doet.
° Er is dus een verschil tussen de groenten, kruiden, bloemen,... die je kweekt om op te eten en diegene die je kweekt om zaden van te oogsten. Die laatste groep laat je staan tot ze bloeien, opschieten en/of uitgegroeid zijn (en dus niet langer eetbaar zijn). Men kan hier rekening mee houden bij het opmaken van het jaarlijkse teeltplan voor de tuin.
° Kies de gezondste, sterkste en mooiste planten uit om zaad te winnen. Planten zonder zichtbare aantastingen door schimmels of insecten.
° De zaden vind je waar eerst de bloemen zaten, veel planten dienen dus eerst te bloeien voor je zaad kunt hebben. Ook vogels en insecten vinden sommige zaden lekker. Elk zaad is anders, soms zijn het kleine bolletjes, maar soms ook stekeltjes, krulletjes, parapluutjes, stengeltjes,...Het beste is zelf op onderzoek te gaan en al doende te leren.   
° Oogst op het juiste tijdstip tijdens een zonnige en droge dag, de zaden dienen zo rijp mogelijk te zijn. De zaaddozen zijn bij voorkeur droog en bruingeel van kleur. Het juiste tijdstip is wanneer de plant uit zichzelf de zaden laat vallen. 
° Oogst zaad van verschillende planten (van een bepaalde groente) om inteelt te vermijden en sterke nakomelingen te krijgen.
° Oogst niet van F1 hybride planten want de nakomelingen zullen niet hetzelfde zijn.
° Verschillende variëteiten van eenzelfde soort kunnen elkaar bestuiven. Bijvoorbeeld wanneer je meerdere courgettensoorten, pompoensoorten of Brassica's (bloemkool, broccoli, spruitkool,...) in de tuin hebt. Men noemt dit kruisbestuiving en het gebeurt door insecten (tot 1 km in de omtrek) of door de wind (tot 3 km). Dit wordt best vermeden want anders weet je niet welke planten de geoogste zaden het volgende jaar gaan geven. De oplossing om dit te vermijden, lees je hierboven bij heirloom zaden. Bij andere planten kan kruisbestuiving wel aangename verrassingen geven zoals radijsjes in verschillende kleuren en vormen.
° Eenjarige planten (sla, rucola, spinazie, bonen, erwten, radijs,...) geven zaad in hetzelfde jaar waarin ze gezaaid worden. Kies enkele sterke en gezonde planten en laat ze groeien tot ze in zaad komen, meestal in het najaar.
° Tweejarige planten (koolsoorten, wortel, biet, pastinaak, prei, uien,...) geven pas in het tweede jaar zaad. Je laat dan enkele planten overwinteren en oogst de zaden pas het volgende jaar.
° Verschillende groenten bevatten zaden in de eetbare vrucht zelf (tomaat, komkommer, aubergine, pompoen, courgette, paprika,...). Die kun je drogen en bewaren. Men kan de zaden van tomaat en komkommer eerst laten fermenteren door ze enkele dagen in een bokaal water te zetten waardoor de pulp makkelijk vrijkomt. De zaden die boven drijven, zijn slecht en kun je weggooien. Daarna goed drogen op keukenpapier. 

Zaden bewaren

° Haal het zaad uit de zaaddozen of het omhulsel (vlies) of de vrucht waar het in zit.
° Laat het zaad goed droog worden (niet in de directe zon).
° Bewaar de zaden in afzonderlijk zakjes of bokalen, voorzien van de naam en de datum en bewaar droog, koel en veilig (voor muizen en ratten).
° De gemiddelde houdbaarheid (en kiemkracht) is 2 jaar.      
° Soms wordt aangeraden om de zaden een dag in de vriezer te plaatsen om mogelijke insecten te doden.   



/
, ,

Geen opmerkingen

Een reactie posten

Abonneren op: Reacties posten (Atom)
© Anastha Aurora
Maira Gall