Wilgenbast aspirine

Geneesmiddelen afgeleid van wilgenbomen en andere salicylaat rijke planten bestaan al sinds de tijd van het oude Soemerië. De Ebers Papyrus, een Egyptische medische tekst uit ca. 1543 BC, vermeldt het gebruik van wilg en mirte tegen pijn en andere kwalen. Wilgenbastpreparaten werden een standaard onderdeel van de materia medica der Westerse geneeskunde vanaf tenminste de Griekse arts Hippocrates (vijfde eeuw BC), die schreef dat wilgenbladeren en schors pijn en koorts verlichten. Wilgenbehandelingen kwamen ook voor in  De Materia Medica van Dioscorides en Naturalis Historia (Plinius de Oudere). Tegen de tijd van Galenus (200 BC), werd wilgenbast algemeen gebruikt in de hele Romeinse wereld en later doorgegeven aan de Arabische wereld als een klein onderdeel van een grote, groeiende botanische farmacopee.

De mogelijke toepassingen van wilgenbast zijn talrijk. De Romeinse schrijver Aulus Cornelius Celsus raadde het gebruik aan van de bladeren, fijngestampt en gekookt in azijn, als behandeling voor baarmoederverzakking. Nicholas Culpeper (The Complete Herbal) gaf vele toepassingen voor wilg, waaronder het stelpen van wonden, het 'tegenhouden van de lusthitte' bij man of vrouw, en het 'opwekken van urine' maar maakte, net als Celsus, geen melding van de pijnstillende eigenschappen. Zijn aanbeveling om de verbrande as van wilgenbast, vermengd met azijn, te gebruiken om 'wratten, likdoorns en overtollig vlees weg te nemen', lijkt overeen te komen met het moderne gebruik van salicylzuur. 

 

De vroegst bekende vermelding van het gebruik van wilgenbast extract voor de behandeling van koorts dateert uit 1763, toen een brief van de Engelse kapelaan Edward Stone aan de Royal Society de grote kracht beschreef van poeder van witte wilgenbast voor de genezing van intermitterende koortsen. Stone had in 1758 'per ongeluk' de bast van een wilgenboom geproefd en merkte een wrangheid op die deed denken aan Peruaanse bast (Cinchona), die kinine bevat en waarvan hij wist dat die werd gebruikt om malaria te behandelen. Gedurende de volgende vijf jaar behandelde hij met succes ongeveer 50 koortslijders. Stone werd grotendeels genegeerd door de medische wereld en zijn alternatief voor kinine werd nooit op grote schaal aanvaard. 

 

 

Het woord 'aspirine' is geen toeval. Het komt van Spiraea, een geslacht van struiken die salicylzuur  bevatten, het werkzame bestanddeel van het geneesmiddel. Salicylzuur zit ook in jasmijn, bonen, erwten, klaver en bepaalde cactussen, grassen en bomen. De Franse apotheker Henri Leroux isoleerde salicylzuur in 1829. Hermann Kolbe ontdekte synthetisch salicylzuur in 1874, maar wanneer dit middel in grote doses werd toegediend, kregen patiënten last van misselijkheid en braken, en sommigen raakten zelfs in coma. Er was een buffer nodig om de effecten van dit zuur op de maag te verzachten.

De bekende aspirine uit de apotheek ontstond aan het eind van de jaren 1890 in de vorm van acetylsalicylzuur, toen chemicus Felix Hoffmann van Bayer (Duitsland) het gebruikte om de reuma van zijn vader te verlichten. Vanaf 1899 verdeelde Bayer een poeder met dit ingrediënt onder artsen om aan patiënten te geven. Het geneesmiddel werd een succes en in 1915 begon de algemene verkoop in tabletvorm. De naam is ondertussen een icoon geworden. Aspirine is de generische naam voor elk acetylsalicylzuur medicijn dat wordt gebruikt om pijn, koorts of ontstekingen te verminderen. Het wordt zo veel gebruikt dat het zelfs op de lijst van essentiële geneesmiddelen van de WHO staat.

Aspirine is makkelijk te produceren, wellicht daarom is het zowel goedkoop als overal verkrijgbaar. Het heeft echter een aantal bijwerkingen (zoals alle farmaceutische middelen) waaronder een vervelende buikkramp, maagirritatie, misselijkheid en verminderde bloedstolling. Maar door wilgenbast te gebruiken, zoals onze voorouders deden, krijgt men de medicinale voordelen van salicine (het actieve ingrediënt in aspirine), en zonder de bijwerkingen (bij juist gebruik).

Zelf aspirine kunnen maken, is dus waardevolle kennis. Niet enkel om de bijwerkingen te vermijden maar bijvoorbeeld ook in het geval medicijnen schaars worden of wanneer men ver van de apotheek woont. Het bereidingsproces is verrassend eenvoudig.

Er zijn meer dan 300 soorten wilgen en de meesten zijn makkelijk te herkennen aan hun lancetvormige, fijngetande bladeren. Niet alle soorten bevatten voldoende werkzame hoeveelheden salicine, de sterkte varieert nogal. In Europa geniet de witte wilg of schietwilg (Salix alba) meestal de voorkeur als medicinale boom. Hij is overal makkelijk te vinden. Men kan ook een eenvoudige smaaktest doen. Hoe bitterder de schors proeft (zoals een aspirinetablet) hoe beter.

Kleinere takken en hun twijgen werken het beste. Schil de schors met een mes, net zoals bij het schillen van een aardappel, maar niet te diep. Er is, zoals bij de meeste bomen, een buitenste laag schors (buitenbast) en een binnenste laag (binnenbast) die een groenachtige kleur heeft en de meeste werkzame stoffen bevat. Het hout onder de binnenbast wordt niet gebruikt.

Knip de stukjes schors fijn met een schaar. Men kan er dan thee van trekken of laten drogen en vermalen tot poeder. Het gebruik als thee is minder arbeidsintensief en gaat sneller. Breng twee koppen water aan de kook en doe er dan 2 eetlepels fijngesneden wilgenbast in. Het water verdampt en trekt in de schors. Vandaar de aanbeveling om twee kopjes water en twee eetlepels bast te gebruiken voor één kopje thee. Kook de schors tien minuten, haal dan van het vuur en laat nog eens tien minuten of langer  trekken. Giet daarna de bereiding door een zeef en drink rustig op.

De smaak is bitter is, maar niet te overheersend. Gebruik de thee op dezelfde manier als gewone aspirine, met dezelfde voorzorgsmaatregelen. Neem niet meer dan 3 à 4 kopjes per dag en zelfs minder indien men lever- of nierproblemen heeft. Gebruik het ook niet vlak voor een operatie (net zoals je dan ook geen aspirine neemt), omdat het de bloedstolling kan verhinderen.

Een nadeel bij wilgenbast aspirine is dat elke wilgensoort en zelfs elke boom een verschillende hoeveelheid salicine bevatten. De aspirine uit de apotheek is gestandaardiseerd en elke pil bevat dezelfde hoeveelheid werkzame stof. Hoewel het over het algemeen veilig is, kan extract van witte wilgenbast in te  hoge doses ook bijwerkingen veroorzaken, waaronder verhoogde bloedingen, huiduitslag, jeuk en maagklachten. Allergische reacties zijn ook mogelijk bij personen die gevoelig zijn voor salicine. Niettemin blijft het een waardevol, werkzaam, gratis en makkelijk te vinden natuurmiddel.

Wilg medicinale eigenschappen

Wilgenbast wordt al duizenden jaren gebruikt als ontstekingsremmer, koortswerend middel en pijnstiller. Dank zij de werkzame stof salicine brengt het verlichting bij rugpijn, terugkerende hoofdpijn, spierpijn, menstruatiekrampen, artritis, problemen met de spijsvertering, menopauze symptomen en nog meer. Daarnaast bevat wilgenbast ook glycosiden, polyfenolen, flavonoïden, tannines en andere antioxidanten, die de ontstekingsremmende en immuunbeschermende eigenschappen ondersteunen. Dit in tegenstelling tot aspirine wat slechts één bestanddeel bevat (acetylsalicylzuur) waardoor bijwerkingen en ongewenste neveneffecten mogelijk zijn. Het is altijd beter om het volledige totum van een plant te gebruiken, precies zoals de natuur het gemaakt heeft, in plaats van slechts één ingrediënt te isoleren, te extraheren, te reproduceren en te patenteren. Wilg wordt ook gebruikt als digestief tonicum, bloedverdunner, diureticum en als antisepticum bij oogspoelingen, roos, eczeem, wondverzorging en het gorgelen bij keel- en tandvleespijn.

Wilgenmagie

Salix komt van het Keltische sal (nabij) en lis (water). Het geeft aan dat de snelgroeiende wilg met zijn sterke, diepe wortels de erosie aan rivieroevers kan verhinderen. Wilgentakjes wortelen ook snel eenmaal men ze in de grond stopt, vandaar ook de link tussen wilg en vruchtbaarheid. Wilg heeft een rijke geschiedenis van magische toepassingen. Het is één van de zeven heilige Ierse bomen en ook heilig voor vele oude Noord-Europese culturen. Wilg wordt beschouwd als beheerst door de maan en geassocieerd met dromen, het vinden van dieper inzicht en betovering. Meer over wilgen magie en folklore.

Nog meer berichten over planten op deze blog:

° Brandnetel
° Zomeralsem
° Kurkuma